آنژیوگرافی سی-تی Computed tomography angiography یا CTA، روشي است كه با استفاده از اشعه X ، جريان خون در شريانها، سياهرگها مشاهده ميشود.
CT با استفاده از اشعه x و تحليل كامپيوتري تصاوير را توليد مي‌كند. امواج اشعه X از يك وسيله چرخشي از ميان ناحيه مورد نظر بدن بيمار با زواياي مختلف براي درست كردن تصاوير Cross-sectional عبور مي‌كند، سپس اين تصاوير به صورت تصوير سه بعدي ناحيه مورد نظر بازسازي مي‌شوند.
در مقايسه با كتتر آنژيوگرافي، كه متضمن قرار گرفتن كتتر و تزريق ماده كنتراست (حاجب) به درون شريانها و سياهرگهاي بزرگ بود، CTA كمتر تهاجمي و پروسه راحتري براي بيمار است. ماده كنتراست (حاجب) توسط سوزن يا كتتر كوچك به داخل سياهرگهاي محيطي كوچك تزريق ميشود. در اين روش بسياري از بيماران نياز به بستري شدن در بيمارستان را ندارند.
CTA معمولاً براي موارد زير به‌كار گرفته ميشود:
- بررسي كردن شريانهاي تنفسي در ريه‌ها براي جلوگيري ازآمبوليسم تنفسي، كه يك خطر جدي اما قابل درمان است،
- مشاهده جريان خون در شريانهاي كليه در بيماران با فشار خون بالا و آنهايي كه مشكوك به داشتن بيماريهاي كليه هستند. تنگ شدن شريان كليه سبب ايجاد فشار خون بالا (Hypertension) در بسياري از بيماران ميشود كه مي‌تواند اين مسأله درمان شود. روش تحليل خاص از مشاهده تصاويري كه Renal CT angiography مي‌سازد، روش تحليل بسيار دقيقي است،
- مشخص كردن اتساع عروق در آئورت و ديگر رگهاي مهم بدن،
- تشريح كردن قوس آئورت و ديكر انشعابات مهم بدن.تشريح كردن به مفهوم مشخص كردن لايه‌هاي ديوارهاي شريانها است،
- مشخص كردن اتساع يا گرقتگي وعروق مغزي كه مي‌تواند زندگي بيمار را تهديد كند.
- تشخيص بيماري atherosclerotic كه شريانهاي خوني در ناحيه پا تنگ ميشود و
- تشخيص(clots) thrombosis در سياهرگها، مثلاً سياهرگهاي بزرگ در پاها و لگن خاصره. چنين لخته‌هاي خوني مي‌تواند به سمت ريه‌ها رود و سبب آمبوليسم تنفسي شود.
CTA براي تشخيص و گرفتگي شريانهاي كاروتيد كه خون را از قلب به مغز مي‌رساند، به‌كار مي‌رود. زماني كه يك stent درجريان رگهاي بيمار شده قرار گيرد، با كمك angiography CT مشخص ميشود كه به منظور اصلي رسيده‌ايم يا خير. بررسي شريانهاي مغزي مي‌تواند به پزشك در تشخيص درست بيماري كمك كند.در بيماران داراي تومور، مي‌تواند به جراح در فهميدن جزئيات رگهاي تغذيه كننده تومور كمك كند.
قبل از هر كاري، ماده كنتراست به درون سياهرگهاي بيمار تزريق ميشود. رگهاي خوني به طور نرمال در تصاوير راديوگرافي ديده نمي¬شود، و به طور كافي با بافتهاي اطرافشان كنتراست ندارند. جهت افزايش كنتراست تصاوير، از عامل كنتراست استفاده مي¬شود كه مايعاتي چگال با عدد اتمي بالا، نظير يد است. كه به داخل رگهاي خوني در طول آنژيوگرافي تزريق مي¬شود و به دليل چگالي بالا و عدد اتمي بالاي آنها، فوتونهاي اشعه X توسط عامل كنتراست بيشتر از خون و بافتها جذب مي¬شود. عامل كنتراست سبب ايجاد تصاوير رگهاي خوني با كيفيت و جزئيات بالا مي¬شود. انواع مختلفي از عوامل كنتراست براي تصويربرداري از نقاط مختلف استفاده ميشود. به طور كلي ماده حاجب ماده¬ايست كه عدد اتمي آن نسبت به تركيبات بدن بالاتر است به همين دليل جذب كننده اشعهX است. ماشين انژكتور خودكار براي كنترل زمان و سرعت تزريق استفاده ميشود كه ممكن است در طول ثبت تصاوير اين تزريق ادامه داشته باشد.
در طول اين پروسه، وسيله چرخشي اطراف بيمار مي‌چرخد و باريكه‌هاي Fan شكلي از اشعه x ايجاد مي‌كنند. دتكتورها امواج عبوري از بدن بيمار را به سرعت ثبت مي‌كنند.ممكن است چند هزار تصوير در يك دور چرخش دتكتورها به‌دست آيد.كار اصلي CTA بعد از ثبت تصاوير است، هنگامي كه برنامه‌هاي قوي كامپيوتري تصاوير را پردازش مي‌كند و تصوير نهايي را مي‌سازد.
CTA ممكن است بين 10 تا 25 دقيقه به طول انجامد.
در طول تزريق ماده حاجب بيمار احساسي گرم شده به آن دست مي‌دهد ولي هيچ دردي را حس نمي كند. در طول پروسه CTA لازم است بيمار بي حركت بماند. از پدها و بالشتك‌ها براي ثابت نگهداشتن بيمار استفاده ميشود.
مزاياي CTA
– CTA براي بررسي بسياري از رگهاي خوني در مغز، كليه‌ها، لگن و ريه‌ها استفاده ميشود،
اين پروسه گرفتگي عروق را به صورت On Timeبراي درمان آنها نشان مي‌دهد،
– اين پروسه ساختمان آناتوميك رگهاي خوني را خيلي با دقتر از MRI يا ultrasound نشان مي‌دهد،
– CTA پروسه قابل استفاده براي مشاهده بيماريهاي رگهاي خوني است، كه بيار ايمن تر و كم زمان بر تر از كتتر آنژيوگرافي است. همچنين با تزريق ماده حاجب در بازو نسبت به شريانهاي بزرگ پا، ناراحتي كمتري براي بيمار ايجاد ميشود.
قابليت انجام عمليات CT-Angiography : با توجه به اينكه در چرخش تيوب (مولداشعه X )از هيچگونه تسمه و موتور گرداننده استفاده نشده و چرخش بخش چرخنده شامل تيوب و دتكتورها و موارد وابسته تحت يك ميدان مغناطيسي انجام ميشود، سرعت چرخش تيوب همراه با تعداد رديف‌هاي زياد دتكتورها، سرعت تصوير برداري را بسيار بالا برده تا جايي كه پس از پايين آوردن و تثبيت ضربان قلب بيمار فقط با تزريق داخل وريدي ماده حاجب و با ميزان دوز دريافتي بسيار كم، نسبت به ديگر دستگاه‌ها مي‌توان تصاويري با دقت و ظرافت بسيار قابل توجه با قطاعي كمتر از 0.4mm در هر اسلايس از عروق كرونر بيماران قلبي دريافت نمود. لازم به توضيح است كه سي تي آنژيوگرافي تنها محدود به عروق كرونر نيست بلكه بررسي عروق مغزي، ريوي، سر و گردن، شريانهاي كليوي، شريانهاي اندامي و… به راحتي با دقت بالا توسط اين دستگاه انجام ميشود.
جالب اينجاست دقت و كيفيت تصاوير در حدي است كه در بيش از 98% موارد گزارش آنژيوگرافي آن را تاييد و تصديق مي‌كند، در واقع با اين توانايي در بيش از 95% موارد كه عدم وجود مشكل گزارش ميشود نياز به انجام آنژيوگرافي ضروري به‌نظر نمي‌رسد، چرا كه انجام آنژيوگرافي در CATH LAB مستلزم بيهوشي و Catheterization بوده كه استرس و احساس ريسك فراوان براي بيمار به همراه داشته لذا بيماران نيز ترجيح مي‌دهند قبل از استفاده از اين روش توسط سي تي آنژيو چك شوند و درصورت برخورد با موارد مشكوك يا نياز به آنژيوپلاستي تن به آنژيوگرافي و ريسكهاي آن بدهند،
تصاوير دريافت شده از عروق كرونر در اين روش از كيفيت خارق‌العاده اي برخوردار بوده از طرفي امكانات تعبيه شده نرم افزاري و سخت افزاري لازم جهت پزشكان، انجام كليه بازسازي‌هاي مورد نياز داخلي و حتي فضايي عروق را در اسرع وقت برايشان فراهم و قابل ارزيابي دقيق كرده است كه از آن جمله مي‌توان تشخيص و بررسي دقيق وجود يا عدم وجود پلاكهاي كلسيم و موقعيت آنها در مسير شريانهاي كرونري قلب و نيز ديگر عوامل تنگي عروق كرونري را نام برد.
– virtual endoscopy : بررسي دقيق و بازسازي سه بعدي و نماي متحرك راه‌هاي هوايي ريوي و اعضايي مانند كولون بدون نياز به آندوسكوپي و نيز بررسي كامل ضايعات مختلف ريوي و تعيين حجم آنها. قابل توجه اينكه در تصوير برداري ريوي با اين دستگاه به دليل سرعت بالا، زمان حبس تنفس بسيار كوتاه بوده كه اين امر خود مهمترين مشكل بيماران ريوي در انجام سي‌تي‌اسكن بوده كه نمي توانند مدت طولاني حبس تنفس كنند،
– قابليت ارزيابي سه بعدي كليه اندام، اعضا و جوارح،
– قابليت ارزيابي كامل بافتهاي مختلف مغز (Nuro CT)،
– قابليت انجام Bone Densitometry،
– قابليت انجام تصوير برداري از كودكان بدون بيهوشي و با دوز اشعه جذبي بسيار پايين،
– قابليت انجام عمل جراحي و نمونه برداري به وسيله دستگاه سي‌تي‌اسكن و استفاده از مانيتور و ابزار لازم جهت تصويربرداري بدون خطر دوز اشعه جذبي براي پزشك،
– بازسازي سه بعدي سطح پوست قسمت‌هاي مختلف بدن جهت جراحي پلاستيك و ترميمي،
– قابليت انجام Whole-body ( بررسي كامل بدن).
معايب CTA
– ريسك عكس العمل آلرژي نسبت به ماده حاجب وجود دارد،
– CT براي بيماراني كه داراي بيماري كليوي و ديابت سخت هستند، چرا كه ماده كنتراست(حاجب) عملكرد كليه‌ها را صدمه مي‌زند و
– در جاييكه ماده كنتراست تزريق ميشود، اگر مقدار زيادي ماده كنتراست به زير پوست نشت كند، پوست آسيب مي‌بيند و بيمار احساس درد مي‌كند.
محدوديت‌هاي CTA
اگر بيمار در طول CTA حركت كند يا اگر قلب عملكرد نرمال خودش را نداشته باشد، تصاوير CTA ممكن است، تيره و كدر شود. رگهاي خوني مسدود شده، ممكن است سبب ايجاد تصاويري شود كه تفسير كردن آنها مشكل است. CTA در حال حاضر قادر به توليد تصاوير كوچك از شريانها يا رگهاي ارگانهايي كه به سرعت حركت مي‌كند، نيست.
از ماهنامه تخصصی مهندسی پزشکی
مشاوره با دکتر شاهرخ تقوی | درخواست ویزیت | طرح سوال | مطب‌ها و کلینیک‌ها | خدمات مطب | بیمارستانهای محل فعالیت
